Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp đã áp dụng trong việc dạy giải Toán có lời văn

PHOØNG GIAÙO DUÏC BUOÂN ÑOÂN 
TRÖÔØNG TIEÅU HOÏC Y JUÙT 
SAÙNG KIEÁN KINH NGHIEÄM 
Teân ñeà taøi: 
Moät soá phöông phaùp ñaõ aùp duïng trong vieäc 
daïy giaûi Toaùn coù lôøi vaên 
GIAÙO VIEÂN: ÑAËNG THÒ YEÂN 
TOÅ:KHOÁI 4 
NAÊM HOÏC : 2008- 2009 
Saùng kieán kinh nghieäm 
Teân ñeà taøi: 
Moät soá phöông phaùp ñaõ aùp duïng trong vieäc 
daïy giaûi Toaùn coù lôøi vaên 
 Ngöôøi thöïc hieän: Ñaëng Thò Yeân. 
 Tröôøng: Tieåu hoïc Y Juùt 
A- Phần mở đầu: 
I-Lý do chọn đề tài: 
Môn toán là môn học "công cụ, cung cấp kiến thức , kĩ năng, 
phương pháp, góp phần xây dựng nền tảng văn hoá phổ thông của con 
người lao động mới. 
- Toán học là công cụ của khoa học kĩ thuật có nguồn gốc trong 
thực tiễn. 
- Những kiến thức toán học phổ thông cơ bản sẽ giúp cho học 
sinh có cơ sở để học các môn khoa học, kĩ thuật. 
Cùng với kiến thức, môn toán trong nhà trường còn cung cấp cho 
học sinh những kĩ năng như: 
- Kĩ năng tính (tính viết, tính nhNm, tính bằng bàn tính...) 
- Kĩ năng sư dụng các dụng cụ toán học (thước kẻ, compa), kĩ 
năng đọc, vẽ hình. 
- Kĩ năng đo đạc (bằng dụng cụ), ước lượng (bằng mắt, bằng tay, 
bằng gang tay, bước chân...) 
- Đồng thời với việc trau dồi kiến thức, kĩ năng toán học cơ bản 
cho học sinh, môn toán còn giúp cho học sinh phương pháp suy luận, 
phương pháp lao động tốt, phương pháp tự học, phương pháp giải quyết 
các vấn đề, từ dó học sinh có phương pháp tự học và phát triển trí thông 
minh sáng tạo. 
Qua hoạt động học toán, học sinh được rèn luyện tính cNn thận, 
phân biệt rõ ràng, đúng sai. Môn toán còn có tác dụng trau dồi cho học 
sinh óc thNm mĩ: giúp các em thích học toán, thể hiện trong lợi ích của 
môn toán, trong hình thức trình bày. 
Nội dung môn toán ở tiểu học bao gồm nhiều chủ đề, kiến thức 
lớn như: 
- Số học. 
- Đo đại lượng thông dụng. 
- Một số yếu tố ban đầu về đại số. 
- Một số yếu tố hình học. 
- Giải toán có lời văn. 
Việc dạy học giải toán ở tiểu học nhằm giúp học sinh biết cách 
vận dụng những kiến thức về toán, được rèn luyện kĩ năng thực hành với 
những yêu cầu được thể hiện một cách đa dạng, phong phú. Nhờ việc dạy 
học giải toán mà học sinh có điều kiện rèn luyện và phát triển năng lực tư 
duy, rèn phương pháp suy luận và những phNm chất của người lao động 
mới.Laø cô sôû neàn taûng cho vieäc giaûi toaùn ôû caùc lôùp tieáp theo. Giaûi toaùn 
coù lôøi vaên laø moät loaïi hình toaùn khoù ñoái vôùi H/S tieåu hoïc noùi chung vaø 
H/S lôùp 1 noùi rieâng. Ñaëc bieät laø hoïc sinh ôû nhöõng vuøng mieàn ñaëc bieät 
nhö H/S cuûa tröôøng toâi tröïc tieáp giaûng daïy. 
Nhận thức được tầm quan trọng của việc dạy học giải toán ở tiểu 
học nhất là ở khối lớp 1-khối đầu cấp nên tôi chọn đề tài: "Giải toán có 
lời văn" để nghiên cứu. 
II-Mục đích nguyên lí đề tài: 
- Đối với HS lớp 1, việc giải toán gồm: 
Giới thiệu bài toán đơn. 
Giải các bài toán đơn về phép cộng và phép trừ, chủ yếu là các 
bài toán thêm, bớt một số đơn vị. 
- Mới làm quen với môn toán, với các phép tính cộng, trừ, lại tiếp 
xúc với việc giải toán có lời văn không khỏi có những bỡ ngỡ với học 
sinh. Để giúp học sinh dần dần phát hiện và chiếm lĩnh kiến thức mới, 
giúp học sinh yêu thích say mê giải toán tôi đã lựa chọn được một số biện 
pháp giảng dạy phù hợp với học sinh đó là nội dung của đề tài mà tôi 
trình bày. 
III-Trình bày phương pháp nghiên cứu, các bước nghiên cứu 
- quá trình thực hiện đề tài: 
- Tôi nghiên cứu qua tài liệu. 
- Nghiên cứu tình hình học tập của học sinh. 
- Tích cực dự giờ cuûa ñoàng nghieäp. 
-Tham dự các tiết chuyên đề do phòng, trường tổ chức. 
IV-Giới hạn đề tài: 
Nội dung môn toán ở tiểu học bao gồm 5 chủ đề kiến thức lớn, tôi 
đi sâu vào trình bàyphần: "Giải toán có lời văn" 
Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 1 với việc "Giải toán có lời 
văn" 
B-Nội dung: 
I- Đánh giá thực trạng: 
Giải toán là một hoạt động gồm những thao tác: xác lập được mối 
liên hệ giữa các dữ liệu, giữa cái đã cho và cái phải tìm trong điều kiện 
của bài toán, chọn phép tính thích hợp trả lời đúng câu hỏi của bài toán. 
Điều chủ yếu của việc dạy học giải toán là giúp học sinh tự tìm 
hiểu được mối quan hệ giữa cái đã cho và cái phải tìm trong điều kiện bài 
toán mà thiết lập các phép tính số học tương ứng, phù hợp. Để tiến hành 
được điều đó, việc dạy toán diễn ra theo 3 mức độ. 
-Mức độ thứ nhất: Hoạt động chuNn bị cho việc giải toán. 
- Mức độ thứ hai: Hoạt động làm quen với việc giải toán. 
- Mức độ ba: Hoạt động hình thành kĩ năng giải toán. 
Để học sinh nắm vững được các bước của quá trình giải toán tôi 
đã tiến hành như sau: 
II-Quá trình triển khai đề tài: 
 1-Hoạt động chuNn bị cho việc giải toán: 
Trước mỗi giờ toán tôi thường nghiên cứu kĩ bài toán tìm xem đồ 
dùng nào phù hợp với bài như các nhóm đồ vật, các mẫu hình, tranh vẽ. 
Ñoái vôùi H/S yeáu thì caùc ñoà duøng tröïc quan laø raát caàn thieát, ñaëc 
bieät laø que tính khoâng theå thieáu giaùo vieân caàn höôùng daãn H/S vaän duïng 
vaø söû duïng que tính moät caùch linh hoaït. 
Phần lớn các bài toán đều có chủ đề liên quan tới các đại lượng 
và mối quan hệ giữa các đại lượng trong bài toán. Vì thế, việc rèn kĩ năng 
thao tác qua việc học về phép đo đại lượng là rất cần thiết cho việc giải 
toán. 
 2-Hoạt động làm quen với việc giải toán: Tiến hành theo 4 
bước. 
Tìm hiểu nội dung bài toán 
Tìm cách giải bài toán 
Thực hiện cách giải bài toán. 
Kiểm tra cách giải bài toán. 
 a-Tìm hiểu nội dung bài toán: 
Việc tìm hiểu nội dung bài toán (đề toán) thường thông qua việc 
đọc đề toán (dù bài toán cho dưới dạng lời văn hoàn chỉnh, hoặc bằng 
dạng tóm tắt, sơ đồ.) học sinh cần phải đọc kĩ, hiểu rõ bài toán cho biết 
cái gì, cho biết điều kiện gì, bài toán hỏi gì? Khi đọc bài toán học sinh 
phải hiểu thật kĩ một số từ, thuật ngữ quan trọng chỉ rõ tình huống toán 
học được diễn đạt theo ngôn ngữ thông thường, chẳng hạn: "bay đi" 
"thưởng hai bút chì", "bị vỡ chai"... 
- Nếu trong bài toán có thuật ngữ nào học sinh chưa hiểu rõ, tôi 
hướng dẫn học sinh hiểu được nội dung và ý nghĩa của từ đó trong bài 
toán đang làm. Sau đó học sinh thuật lại bằng lời vắn tắt bài toán mà 
không cần đọc lại nguyên văn bài đó. 
b-Tìm tòi cách giải toán; 
Hoạt động tìm tòi cách giải bài toán gắn liền với việc phân tích 
các dữ kiện, điều kiện và câu hỏi của bài toán nhằm xác định mối liên hệ 
giữa chúng và tìm được các phép tính số học thích hợp. 
Hoạt động này thường diễn ra như sau: 
*Minh hoạ bài toán bằng tóm tắt đề toán, dùng sơ đồ, dùng mẫu 
vật, tranh vẽ. 
Ví dụ bài toán: 
 "Nhà An có 5 con gà. Mẹ mua thêm 3 con gà. Hỏi nhà An có 
tất cả bao nhiêu con gà?" 
 Đầu tiên tôi cho học sinh đọc lại đề bài toán nhấn mạnh các từ 
ngữ quan trọng như: 
- An 5 con gà - thêm 3 con gà - Tất cả có bao nhiêu con gà? 
Sau đó tôi hướng dẫn học sinh tóm tắt bài toán bằng cách hỏi: 
- Có mấy con gà (5 con) 
- Thêm mấy con gà (3 con) 
Giaùo vieân nhaán maïnh cho H/S 
coù naêm con gaø theâm 3 con ñaây laø 
phaàn baøi toaùn cho bieát 
- Bài toán hỏi gì? 
Trình bày bảng 
 Có: 5 con 
 Thêm : 3 con 
Tất cả có...con? 
Hoïc sinh traû lôøi: Hoûi taát caû coù bao 
nhieâu con gaø? 
 Töø phaàn coù tieáng hoûi laø phaàn baøi toaùn hoûi,yeâu caàu chuùng ta 
phaûi tìm 
 Sau khi hướng dẫn học sinh tóm tắt bài toán tôi hướng dẫn học 
sinh: 
*Lập kế hoạch giải toán nhằm xác định trình tự giải quyết, thực 
hiện các phép tính số học bằng việc đi từ câu hỏi của bài toán đến số liệu 
hoặc đi từ số liệu đến các câu hỏi của bài toán. 
Ví dụ; 
Với bài toán trên ta có thể xuất phát từ câu hỏi của bài toán đến 
các dữ kiện: 
 - Bài toán hỏi gì? (Hỏi tất cả có bao nhiêu con gà?) 
 - Muốn tìm xem tất cả có bao nhiêu con gà thì phải làm tính 
gì? (Phải làm tính cộng 5 con gà + với 3 con gà) 
*Thực hiện cách giải bài toán: 
Hoạt động này bao gồm việc thực hiện các phép tính đã nêu trong 
kế hoạch giải toán và trình bày giải. Baøi giaûi goàm coù ba böôùc: 
- Lôøi giaûi 
- Pheùp tính 
- Ñaùp soá 
Đối với học sinh lớp 1 bước đầu làm quen với việc giải toán có 
lời giải nên tôi không áp đặt học sinh làm theo ý mình mà để các em nêu 
câu lời giải theo sự hiểu biết của học sinh. 
Theo ví dụ trên học sinh có thể có lời giải như: 
 - An có số gà là: 
 - Tất cả có số gà là: 
Sau khi tìm được lời giải.Học sinh căn cứ vào từ khoá ở câu hỏi 
để chọn phép tính thích hợp cho bài toán, phép tính viết theo quy ước có 
ghi tên đơn vị, ghi đáp số kèm theo đơn vị. 
 - Các bước hoàn chỉnh của phần giải bài toán theo ví dụ trên: 
Giải 
 An có số con là: 
 5 + 3 = 8 (con gà) 
 Đáp số: 8 con gà. 
Không phải ngay từ đầu học sinh đã quen với cách giải này, để 
giúp học sinh nắm vững các bước giải tôi giúp học sinh nắm vững các bài 
toán mẫu, tôi ra nhiều bài toán có dạng tương tự để học sinh được luyện 
tập thành thạo. 
Ñoái vôùi H/S yeáu keùm. Giaùo vieân höôùng daãn hoïc sinh coù theå 
vieát lôøi giaûi döïa vaøo phaàn toùm taét hoaëc döïa vaøo phaàn ñeà baøi cuûa baøi 
cuûa baøi toaùn. 
Döïa vaøo phaàn toùm taét: 
Coù : 5 con gaø. 
Theâm : 3 con gaø. 
Coù taát caû:() con gaø (?) 
Trong thöïc tieãn giaûng daïy khi ghi baûng phaàn () vaø daáu ( ? ) 
ta chuaån bò ñoà duøng daïy hoïc ( coù theå laø mieáng bìa ghi chöõ « soá » vaø 
« laø » ) ñeå giôùi thieäu tröïc quan cho hoïc sinh baèng caùch che phaàn 
(.) baèng taám bìa ghi « soá » vaø che daáu ( ? ) baèng taám bìa ghi chöõ 
« laø ».Ta ñöôïc lôøi giaûi cuûa baøi toaùn : 
Coù taát caû « soá » con gaø « laø » : 
Caùch hai : 
Döïa vaøo phaàn hoûi cuûa ñeà baøi toaùn ta giaûng daïy töông töï : 
Hoûi nhaø An coù ‘‘ taát caû maáy ’’ maáy con gaø ‘‘ ? ’’. Ta che ‘‘ taát 
caû maáy ’’ baèng taám bìa ghi « soá » vaø che daáu ‘‘ ? ’’ baèng taám bìa ghi 
chöõ « laø ».Ta ñöôïc lôøi giaûi cuûa baøi toaùn : 
Nhaø An coù « soá » con gaø « laø » : 
 c- Kiểm tra cách giải bài toán: 
Việc kiểm tra này nhằm xem cách giải đúng hay sai chỗ nào để 
sửa chữa, sau đó nêu cách giải đúng, ghi đáp số. 
Ví dụ:Cũng có bài toán có chữ nhiều hơn như: Mẹ 36 tuổi, Mẹ 
nhiều hơn con 30 tuổi. Hỏi con bao nhiêu tuổi? 
Có học sinh máy móc làm phép cộng vì thấy "nhiều hơn", được 
kết quả là 66 tuổi. 
Phần kiểm tra cách giải bài toán này sẽ giúp các em hiểu được 
mình làm đúng hay sai. 
Tôi giúp các em phân tích bài toán qua thực tế cuộc sống như: 
Mẹ bao giờ cũng hơn tuổi con. 
Bài toán nói: Mẹ hơn tuổi con có nghĩa là con kém tuổi mẹ. 
Đến đây học sinh có thể tìm cách giải dễ dàng hơn-sau đó so 
sánh tuổi con với mẹ xem đã hợp lí chưa. 
Nhờ phần kiểm tra mà học sinh lớp tôi ít nhầm lẫn trong các dạng 
toán này. 
III- Đánh giá kết quả. 
- Học sinh được luyện tập nhiều qua các dạng toán nên các em 
nắm vững các bước giải toán. 
- Học sinh biết cách tóm tắt bài toán bằng lời và sơ đồ . Qua đó 
giúp học sinh hình thành được phép tính thích hợp. 
- Học sinh hiểu được ý nghĩa của bài toán. 
- Học sinh biết cách trình bày bài toán một cách hợp lí khoa học. 
-Trên đây là một số kinh nghiệm mà tôi đã áp dụng trong việc 
dạy giải toán có lời văn cho học sinh lớp 1 và đã được thể nghiệm qua 
một số tiết dạy của trường. 
- Những việc làm đó đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong giảng dạy và 
nhận thức của học sinh. Tôi xin trình bày để các đồng nghiệp tham khảo, 
đóng góp ý kiến-giúp đỡ tôi trong công tác để tôi có thể nâng cao hơn nữa 
trình độ chuyên môn. Tôi xin hứa sẽ tiếp tục học hỏi để có các phương 
pháp giảng dạy phù hợp với học sinh. 
Người viết 
Ñaëng Thò Yeân.