Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp để dạy tốt môn Lịch sử - Huỳnh Thị Hồng Thúy

PHÒNG GIÁO DỤC QUẬN TÂN PHÚ
TRƯỜNG TH PHAN CHU TRINH
SNG KIẾN KINH NGHIỆM: 
MỘT SỐ BIỆN PHÁP ĐỂ DẠY TỐT MÔN LỊCH SỬ
I.ĐẶT VẤN ĐỀ:
Dân tộc Việt Nam ta có một nền văn hóa, một bề dày lịch sử lâu đời .Đó là những ngày đầu của vua Hùng dựng nước cho đến những năm tháng đấu tranh giữ nước và xây dựng Tổ quốc. Từng chặng đường, từng giai đoạn đã ghi lại những mốc son chói lọi, là niềm tự hào của cả dân tộc Việt Nam. Ai đã đi qua những chặng đường ấy luôn cảm thấy yêu quê hương và con người Việt Nam biết chừng nào. Thế hệ trẻ hôm nay sẽ viết tiếp những trang sử vàng cho dân tộc bằng tài năng, trí tuệ và nhiệt huyết của mình. Để làm được điều đó, trước hết các em phải yêu thích lịch sử quê hương, bởi vì “ Yêu Sử chính là làm cho tâm hồn ta luôn hướng về đất nước”. 
 Ngay từ bậc tiểu học, ở lớp 4, lớp 5, các em đã được học lịch sử qua một phân môn rõ rệt mà không lồng ghép chung với bất cứ phân môn nào. Có chăng , đó là sự bổ sung thêm kiến thức Sử cho các em từ các phân môn khác ( ví dụ: phân môn kể chuyện, đạo đức, tập làm văn, tập đọc.). Điều này càng cho chúng ta thấy, việc dạy Sử trong nhà trường là điều cần thiết và quan trọng không thể lơ là. Vậy làm thế nào để các em yêu thích môn lịch sử, các em tự tìm đến với lịch sử của dân tộc. Và đây cũng chính là niềm trăn trở của tất cả chúng ta, những người làm công tác “ trồng người”.
 II.GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ:
 Chương trình lịch sử lớp 5 tập trung cung cấp cho các em về một số sự kiện , hiện tượng lịch sử và một số nhân vật lịch sử theo từng mốc giai đoạn thời gian : 1858- 1945: Hơn 80 năm chống thực dân Pháp; 1945- 1954: Bảo vệ chính quyền non trẻ, trường kì kháng chiến chống Pháp ; 1954- 1975: Xây dựng Chủ nghĩa xã hội miền Bắc, đấu tranh thống nhất đất nước; 1975- Nay: Xây dựng chủ nghĩa xã hội trong cả nước.
 Đối với lứa tuổi các em, việc tiếp thu và nhớ các sự kiện lịch sử, nhân vật lịch sử thật là khó, đặc biệt là với cách dạy thầy nói, trò nghe. Do vậy, để có một tiết học lịch sử hiệu quả, tạo được sự thu hút, yêu thích nơi các em, chúng ta cần lưu ý những điều sau:
Đối với giáo viên: 
- Trước hết người giáo viên phải là người yêu thích Sử, tự trang bị cho mình thật nhiều kiến thức bên cạnh việc nghiên cứu kĩ sách giáo khoa, nắm vững các kiến thức mục tiêu cơ bản cần truyền đạt, đảm bảo một hệ thống kiến thức liên tục, có sự liên hệ liền mạch: các thời kì- các sự kiện tiêu biểu- các nhân vật lịch sử tiêu biểu.
 Ví dụ: 1858- 1945: Diễn ra các phong trào chống thực dân Pháp xâm lược và đô hộ- Nhân vật lịch sử tiêu biểu trong giai đoạn này là: Trương Định, Nguyễn Trường Tộ, Phan Bội Châu, Nguyễn Tất Thành.
 - Giáo viên cần phối hợp giữa lý thuyết và thực hành, sử dụng kết hợp linh hoạt các phương pháp và các hình thức dạy học, trong đó chú trọng phát huy năng lực chủ động sáng tạo nơi các em. 
 Ví dụ : Ở bài “ Quyết chí ra đi tìm đường cứu nước”, nội dung của bài học này khá gần gũi với các em, giáo viên nên giao nhiệm vụ cho các em sưu tầm tư liệu về tiểu sử của Bác, trao đổi trình bày trong nhóm và trước lớp. Đây chính là cách giúp học sinh chủ động tiếp cận kiến thức thông qua sự dẫn dắt của giáo viên.
 - Khi tiến hành hoạt động dạy học, chúng ta cần dựa trên trình độ thực tế của lớp mà lựa chọn phương pháp, hình thức phù hợp nhất.
 Ví dụ: Trong mỗi bài dạy, chúng ta luôn xây dựng một hệ thống câu hỏi đi từ dễ đến khó. Qua đó, giáo viên lựa chọn phương pháp đàm thoại- vấn đáp hay thảo luận nhóm, trao đổi. theo hình thức cá nhân, nhóm 2 hay nhóm 4.để giải quyết những vấn đề được đặt ra.
 - Việc linh hoạt tổ chức đối tượng học sinh hoạt động theo nhóm cùng cần được quan tâm, tránh áp đặt cố định số lượng hoặc trình độ học sinh hay để học sinh quá đông trong một nhóm.
 Ví dụ : Nếu giải quyết chung một đề tài khó, chúng ta nên có sự đan xen về trình độ học sinh trong cùng một nhóm để các em hỗ trợ cho nhau. Nhưng cũng có lúc, chúng ta hãy tạo điều kiện cho các em học sinh còn chậm, còn nhiều hạn chế cùng làm việc với nhau theo nhóm và dành riêng cho các em một đề tài dễ hơn . Đây cũng là lúc giáo viên phát huy vai trò của mình “ Dạy học phân hóa đối tượng học sinh.” 
- Giáo viên nên chú trọng rèn kĩ năng, tạo cơ hội cho các em cùng tham gia vào quá trình tìm hiểu, hình thành kiến thức thông qua các nhiệm vụ như: tổ chức thảo luận, phân tích vấn đề, sắm vai tái hiện lại sự việc đã diễn ra, thu thập tư liệu và trình bày những hiểu biết của mình qua trò chơi lớp học nhằm tạo sự hứng thú, phát huy tính tích cực vốn có ở học sinh. 
 Ví dụ : Sau khi học sinh thảo luận câu hỏi sau: “ Cho biết nguyên nhân dành thắng lợi trong chiến dịch Điện Biên Phủ?” Các nhóm sẽ tham gia trả lời qua hình thức trò chơi” Rung chuông vàng” , cá nhân nhóm trả lời đúng sẽ được rung chuông chúc mừng.
 - Giáo viên nên nắm rõ được mục đích của việc tổ chức trò chơi lớp học là giúp các em phấn khởi, không bị nhàm chán bó buộc trong yêu cầu của giáo viên khi báo cáo lại kết quả làm việc, mà vẫn đem lại hiệu quả giáo dục cao.
 Ví dụ: Có những hình thức trò chơi sau: trò chơi “Chung sức”, trò chơi “ Rung chuông vàng”, hội thi ” Em là phóng viên nhỏ”, trò chơi “ Thi tiếp sức”, trò chơi “ Trúc xanh”..
 - Khi phải truỵền đạt tường thuật lại một vấn đề lịch sử, giáo viên cần chú ý cách diễn đạt , giọng kể sao cho phù hợp, hấp dẫn, thu hút sự chú ý của học sinh, lồng giáo dục ý nghĩa lịch sử, khơi gợi niềm tự hào về truyền thống đấu tranh của dân tộc.
 Ví dụ: + Khi giới thiệu về nhân vật lịch sử, cụ thể là tấm gương chiến đấu của anh Phan Đình Giót, anh Tô Vĩnh Diện cần thể hiện giọng chậm rãi, sâu lắng, nhấn giọng khi nhắc đến tình huống hy sinh anh dũng của các anh. 
 + Đối với sự kiện lịch sử, chúng ta trình bày với giọng nói rõ ràng, manh tính chất tường thuật, lưu ý những mốc thời gian gắn với sự kiện diễn ra tại địa điểm nào, kết hợp phương tiện trực quan để làm rõ ý cần minh họa .
 - Giáo viên hãy dành ít phút thời gian để có những cuộc trao đổi nhỏ với các em, từ đó sẽ giúp bản thân định hướng thêm trong bài dạy của mình.
 Ví dụ: Sau bài học hôm nay, em có suy nghĩ gì? Bài học hôm nay, em tâm đắc nhất điều gì? Ý kiến của em về vấn đề này như thế nào? 
Đối với học sinh: 
 - Phát huy vai trò chủ động trong hoạt động học qua việc sưu tầm những tư liệu, thu thập thông tin từ những người thân, bạn bè, môi trường sống quanh các em, mạnh dạn trao đổi, nêu ý kiến thắc mắc, tham gia các hoạt động ngoại khoá “ Về nguồn”, bởi đây là những minh chứng thiết thực nhất cho những bài lịch sử mà các em đã học.
Khai thác môi trường học tập: 
- Môi trường học tập của các em đối với môn lịch sử quả thật là rộng lớn, nơi các em ở, vui chơi học tập: một cái tên đường, một áp phích tuyên truyền, một di vật, một địa danh lịch sử cũng đủ làm gợi trí tò mò của các em. Chính vì vậy các em cần có thói quen quan sát cuộc sống xung quanh mình. Vì đây là nguồn tư liệu vô cùng quý giá không chỉ đối với môn lịch sử nói riêng, mà của tất cả các môn học khác. Như vậy, giáo viên sẽ là người giúp các em hình thành thói quen đó thông qua việc giao nhiệm vụ cụ thể, phù hợp qua từng tiết dạy, chủ điểm tháng, tuần.
 Ví dụ : Tìm hiểu di tích lịch sử ở địa phương em ở: Vì sao con đường này lại có tên là Địa Đạo? Em biết gì về địa đạo Phú Thọ Hòa?
 Qua những chuyến đi tham quan: địa đạo Củ Chi, nhà bảo tàng Chứng tích chiến tranh, truyền thống đấu tranh của quân và dân ta đã thể hiện như thế nào?
+ Lớp học : Xây dựng lớp học thân thiện là điều cần thiết và trong đó chúng ta không thể bỏ qua mảng lịch sử. Những bài văn, hình ảnh, một câu chuyện nhân vật lịch sử do chính các em sưu tầm, viết ra sẽ góp phần làm cho tâm hồn các em phong phú, và có tác động đến tất cả bạn bè xung quanh.
 Ví dụ: Làm sổ tay lịch sử, mỗi tuần là một nhân vật lịch sử
+ Trường học: Việc tổ chức các hoạt động tham quan, dã ngoại, các buổi lễ kỉ niệm thông qua nhiều hình thức như : hội thi, trò chơi, làm bảng tin, tranh vẽ... có chọn lọc cũng sẽ giúp các em khắc họa được những nét tiêu biểu về một số sự kiện, nhận vật lịch sử một cách tự nhiên và nhẹ nhàng.
 Ví dụ: Tổ chức cho học sinh tham quan các di tích lịch sử, tổ chức triển lãm các thông tin hình ảnh lịch sử do chính học sinh sưu tầm, sắp xếp diễn biến theo từng chặng thời gian ( có sự hỗ trợ của Đoàn- Đội)
+ Gia đình : Gia đình là tế bào của xã hội, là môi trường quan trọng tác động đến việc hình thành nhân cách cho các em. Nét đẹp truyền thống của gia đình Việt Nam vẫn giữ được đó là nhiều thế hệ cùng sống chung trong một nhà: Ông, bà- cha, mẹ- con- cháu, cho nên đây cũng luôn là một môi trường học tập gần gũi với các em, những câu chuyện lịch sử sống động từ kinh nghiệm và vốn sống hiểu biết của người thân luôn được các em lắng nghe bằng cả sự háo hức và tin tưởng. Giáo viên cũng hãy tạo điều kiện cho trẻ khai thác môi trường học tập này nếu các em chưa có cơ hội.
 Ví dụ: Em hãy về tìm hiểu cho cô câu hỏi sau: Tại sao gọi chiến thắng 12 ngày đêm cuối năm 1972 ở Hà Nội và các thành phố khác ở miền Bắc là “ Chiến thắng Điện Biên Phủ trên không”? Bến Nhà Rồng được xây dựng từ năm nào? Vì sao lại được đặt tên là Bến Nhà Rồng?
 Tuy nhiên qua việc trao đổi , cùng trò chuyện giải đáp những thắc mắc của cac em trong các tiết học lịch sử trên lớp, đôi khi chúng ta sẽ bắt gặp những suy nghĩ lệch lạc không đúng về một sự kiện, nhân vật lịch sử mà người lớn vô tình truyền đạt cho các em. Đây quả là điều không tốt trong việc giáo dục trẻ trở thành công dân của đất nước mình đang sống. Chúng ta hãy nhìn nhận vấn đề một cách khách quan nhất, tránh cường điệu và cần có sự chọn lọc khi nói chuyện với các em . Bởi tâm hồn các em như tờ giấy trắng, chưa đủ để đánh giá, nhìn nhận những điều mà chúng ta đôi khi còn phải đang bàn cãi, suy ngẫm. Hãy suy nghĩ thật kĩ, hãy chuẩn bị trước khi làm, khi nói, nhất là đối tượng nghe là trẻ em. Và để làm được điều này chúng ta cũng cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhà trường và gia đình.
4.Khai thác phương tiện dạy học:
- Tất cả những hình ảnh, lược đồ, sơ đồ, đoạn phim tư liệu làm phương tiện trực quan phải rõ ràng, chính xác và làm nổi bật được nội dung bài dạy, nội dung tìm hiểu.
 Ví dụ: Khi sử dụng lược đồ nêu diễn biến chiến dịch Điện Biên Phủ hay bất kì trận đánh nào, chúng ta nên làm những mũi tên động, màu sắc phù hợp ở từng địa điểm quan trọng.
 - Ngoài những phương tiện dạy học truyền thống đã rất quen thuộc đối với thầy cô giáo đứng lớp, qua những buổi chuyên đề ở cấp Quận, cấp trường và ngay tại lớp , chúng ta nhận ra rằng : Việc ứng dụng công nghệ thông tin để soạn giáo án luôn đem lại hiệu quả cao trong việc giảng dạy. Đặc biệt là đối với những môn Tự nhiên- Xã hội như lịch sử. 
 Ví dụ: Giáo án điện tử bài “ Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ” của trường TH Phan Chu Trinh, bài ôn tập: “ Hơn tám mươi năm chống thực dân Pháp xâm lược và đô hộ” của trường TH Hồ Văn Cường..trong đợt thi dạy tốt chương trình thay sách của Phòng Giáo dục Tân Phú tổ chức vừa qua. Hay khi dạy bài “ Bác Hồ đọc Bản tuyên ngôn độc lập”, việc lồng một đoạn phim tư liệu về hình ảnh Bác đang đọc Bản tuyên ngôn độc lập với giọng nói ấm áp thân thương : “ Tôi nói đồng bào có nghe rõ không?” cũng đủ để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng học sinh, những thế hệ sau.
5. Phương pháp dạy học:
 - Có rất nhiều phương pháp dạy học từ lâu đã trở nên quen thuộc với tất cả những ai đã đứng trên bục giảng trong giai đoạn mới này. Đối với phân môn lịch sử, phương pháp trực quan được xem là một trong những phương pháp chủ đạo. Dù vậy, không có phương pháp nào là vạn năng cả, cái khéo và thành công chính là người giáo viên vận dụng phối hợp chúng như thế nào cho hài hòa, phù hợp với mục tiêu bài, điều kiện, trình độ..của lớp học, học sinh; nhằm đạt được hiệu quả cao nhất. 
 Nếu tất cả biện pháp đều có sự kết hợp đồng bộ, nhịp nhàng thì việc làm cho các em học sinh yêu thích môn lịch sử , tự tìm đến với lịch sử quê hương mình là điều không khó chút nào.
III. MỘT SỐ KHÓ KHĂN KHI THỰC HIỆN ĐỀ TÀI:
Giáo viên phải nỗ lực và dành nhiều thời gian cho mục tiêu giảng dạy của mình, xây dựng, đầu tư kế hoạch bài dạy.
Tự bản thân phải không ngừng học tập để cập nhật thông tin, kiến thức.
Phải có sự trao đổi, kết hợp liên thông thống nhất với tất cả các đối tượng cùng tham gia giáo dục.
Giáo viên cần được sự hỗ trợ về thiết bị dạy học thiết thực và hiệu quả bên cạnh việc linh hoạt, chủ động làm đồ dùng dạy học của mỗi giáo viên.
Và điều quan trọng, mỗi giáo viên phải có tâm và nhiệt huyết với nghề.
IV. KẾT THÚC VẤN ĐỀ:
 Những biện pháp được trình bày trên đây đã được đúc kết kinh nghiệm từ quá trình tôi làm giáo viên đứng lớp, được công tác trong một môi trường làm việc nghiêm túc, chuyên nghiệp và cụ thể là trên thực tế kết quả học sinh của lớp mình. Qua từng giai đoạn học, tôi nhận thấy thầy và trò hiểu nhau hơn. Bản thân các em trong tiết học lịch sử luôn có sự mạnh dạn tin tưởng đưa ý kiến, câu hỏi thắc mắc của mình đến cho thầy, cho các bạn trong lớp. Điều này càng làm tôi phải không ngừng tìm tòi, nghiên cứu kiến thức trước khi giải đáp cho các em. Đó còn là động lực để tôi tiếp tục hoàn thiện tốt vai trò của người giáo viên trong thời đại mới. 
 Tôi rất thấm thía câu nói của Bác :” Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có những con người xã hội chủ nghĩa”. Chúng ta cũng vậy: “Muốn có học trò tốt, người thầy phải luôn là tấm gương sáng đối với các em.”
Bảng thống kê đánh giá việc học môn lịch sử học sinh lớp 5/7 
 Năm học 2006-2007
Thời gian
Sĩ số
Không thích học
Tỉ lệ
Thích học
Tỉ lệ
Đầu năm
48
28
58,3%
20
41,7%
Giữa HK II
47
3
6,4%
44
93,6%
 Người viết
	 Huỳnh Thị Hồng Thúy